به فرمودۀ حضرتِ جواد، علیه السلام، سکوتِ جاهل، مانعِ اختلافِ مردم است: لَوْ سَکَتَ الْجاهِلُ مَا اخْتَلَفَ النّاسُ¹. سخن گفتنِ نادان، آتشی است که لهیبش، تر و خشک را با هم می سوزانَد. بر زبان آوردنِ کلامی که نباید گفت، بر جهل و غفلتِ افراد بی خبر و غیرِ محقّق، می افزاید؛ امّا دانایان و آگاهان نیز از زبانه های این نارِ جهنّمی، مصون نیستند! همان گونه که سخن گوییِ بذرافشان های انحراف و خروج در سپاهِ امام علی، علیه السلام، جز فتنه پراکنی و اختلاف افکنی، هیچ نتیجه ای نداشت. بدیهی است که این فتنه ها و اختلافات، بیشترین ضربه را به آرمانها و اهدافِ بلندِ علوی وارد می ساخت.

    عبدالله بن وهبِ راسبی، (کسی که بر اثر کثرت سجده، ذوالثفنات، یعنی دارای پینه های بسیار بر پیشانی، نامیده می شد!)  از اصحابِ علی بن ابیطالب، علیه السلام، بود که فصاحت و سخنوری اش، نظرِ عامّ و خاصّ را به تحسین وامی داشت؛ اما همین سخن گوی حاذق، که بعدها در جنگ با امیرالمومنین، زعامتِ خوارج را بر عهده گرفت، پس از پیروزی مولا در جنگِ جمل، با اعتراضات و ایراداتِ نابه جا، به وسیلۀ حربۀ سخنوری، حلاوتِ ظفر را به مرارت و ناگواریِ تفرقه مبدّل ساخت!²

   بنابراین، معنای نیکو سخن گفتن، گزینشِ لغاتِ موزون و استعمالِ واژگانِ زیبا و نظم بخشیدن به کلماتِ جادویی نیست. چه بسا سخنی که به ظاهر زیباست، عالَمی را به آتش بکشد! معروف است که هیتلر، مانندِ بسیاری از ت مدارانِ فریبکار، در فنِّ سخنوری سرآمد بود؛ در مقابل، حضرت امام، رضوان الله علیه، در عینِ این که آثارِ فقهی، فلسفی، اخلاقی و عرفانیِ ایشان، سرمشقِ فصاحت و بلاغت است، در عرصۀ ت و در میدانِ سخن گفتن با تودۀ ناس، در به کارگیریِ کلمات، حتّی الامکان از تصنّعات و تکلّفات و تشریفاتِ بیهوده، پرهیز کرده و در این حوزه نیز، اسوۀ قناعت و تقوا بودند! فلذا کلام-شان از عطرِ طراوت و نور و زیبایی و صمیمیت، لبریز است. به قولِ حکیم ناصرخسرو:

ز دانا ای پسر نیکو سخن را گر بیاموزی

به دو عالَم تو را هم خالق و هم خَلق بستاید

به بانگ خوش گرامی شد سوی مردم هزار آوا

وزان خوار است زاغ ایدون که خوش و خوب نسراید

هزار آواز چون دانا همه نیکو و خوش گوید

ولیکن زاغ همچون مرد جاهل ژاژ می‌خاید³

   از دیدِ مادّیین، سخنِ نیکو و سخنورِ ماهر کسی است که با گزینشِ کلمات زیبا و چینشِ هنرمندانۀ آنها، گوی نطق را از دیگران برباید؛ اگرچه این کلامِ شیوا، حدود و قیودِ دیانت و اخلاق و انسانیت را نقض کند؛ امّا از منظرِ اربابِ تألّه، قداستِ کلام، مشروط به طهارتِ متکلّم است. به همین جهت، در مذهبِ امامیه، سخنورانِ راستین، چهارده معصوم اند، سلام الله علیهم اجمعین، که ارادۀ تکوینیِ خداوند، هستیِ ایشان را سرچشمۀ لایزالِ تقدیس و تطهیر قرار داده است؛ و این مسأله، یکی از اسرارِ حکمتِ نَحنُ‌ کَلِماتُ‌ اللّه الَّتی لا تَنفَد⁴ است!

ح.ش.مهرآیین

1398/12/16

[1] . موسوعه الامام الجواد علیه السلام، جلد2، صفحۀ357

[2] . بر پایۀ گزارش­های تاریخی، عبدالله بن وهب راسبی بر این سخنِ باطل پافشاری می­کرد که شکست­ خوردگانِ جمل، مشرک و کافرند؛ درصورتِ تأییدِ این تکفیر از سوی امام، جوازِ اسارتِ ن و غنیمتِ اموالِ اصحابِ جمل، صادر می­شد! لکن حضرت با آگاهیِ کامل از شهوات و تمایلاتِ درونیِ خوارج، سخت در مقابلِ زیاده­ خواهی­ های ایشان ایستاد.

   «فَقَالَ‌ لَهُ‌ عَبْدُ اللَّهِ‌ بْنُ‌ وَهْبٍ‌ الرَّاسِبِیُّ‌ إِی وَ اللَّهِ‌ إِنَّهُمُ‌ الْبَاغُونَ‌ الظَّالِمُونَ‌ الْکَافِرُونَ‌ الْمُشْرِکُونَ. فَقَالَ‌ لَهُ‌ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ‌، عَلَیْهِ‌ السَّلاَمُ‌، ثَکِلَتْکَ‌ أُمُّکَ‌ مَا أَقْوَاکَ‌ بِالْبَاطِلِ‌ وَ أَجْرَأَکَ‌ عَلَى أَنْ‌ تَقُولَ‌ مَا لَمْ‌ تَعْلَمْ‌ أَبْطَلْتَ‌ یَا ابْنَ‌ السَّوْدَاءِ لَیْسَ‌ الْقَوْمُ‌ کَمَا تَقُولُ‌ لَوْ کَانُوا مُشْرِکِینَ‌ سَبَیْنَا وَ غَنِمْنَا أَمْوَالَهُمْ‌ وَ مَا نَاکَحْنَاهُمْ‌ وَ لاَ وَارَثْنَاهُمْ‌.» بحار الانوار، جلد32، صفحۀ354 / سلسله مولّفات الشیخ المفید، جلد6، صفحۀ32 / مستدرک الوسائل، جلد11، صفحۀ58

   ترجمه: مادرت به عزایت بنشیند! چه چیزی تو را این قدر در راهِ باطل تقویت کرده و جرأت بخشیده که چیزی را که نمی­دانی بگویی؟ سخنِ باطلی گفته­ ای ای پسرِ زنِ سیاه­چهره! آنها آن­طور که تو می­گویی نیستند؛ اگر آنها مشرک بودند، ما ن­شان را (پس از جنگ) اسیر کرده و اموال­شان را غنیمت می­گرفتیم و با یک­دیگر ازدواج نمی­کردیم و از یک­دیگر ارث نمی­بردیم.

[3] . دیوان ناصرخسرو، صفحۀ39

[4] . ما کلماتِ خدا هستیم که پایان نمی­پذیرد. بحار الانوار، جلد10، صفحۀ389 / دانش­نامۀ قرآن و حدیث، جلد9، صفحۀ557